COĞRAFYA
KONUM
Orta Anadolu´nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları
arasında yer alan Çankırı, 40° 30´ ve 41º kuzey enlemleri ile 32° 30´ ve 34º
doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlin komşuları batıda Bolu,
kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile
Kırıkkale´dir. Denizden yüksekliği 723 metre olup, ülke topraklarının %o 94´lük
bölümünü oluşturan toplam 7 388 Km²´lik bir alana sahiptir.
COĞRAFİ YAPI
a)
Dağlar : Çankırı topraklarının yaklaşık % 60´ı dağlar ve yüksek tepelerden
oluşmaktadır. İlin kuzey sınırındaki dağlar, aynı zamanda en yüksek kesimini
teşkil etmektedir. Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasındaki Ilgaz Dağları,
doğu-batı düzleminde uzanmaktadır. En yüksek noktası 2587 metre olan söz
konusu dağ sırasının üzerinde Küçükhacet Tepesi (2546 Mt.), Büyükhacet Tepesi
(2587 Mt.), Kulpi (1980 Mt.), Bulancak (1935 Mt.), Altunsivrisi (1934 Mt.) ve
Kocadağ (1763 Mt.) bulunmaktadır. Aynı zamanda Çankırı ve Kastamonu arasındaki
doğal sınırı il sınırına dönüştüren Ilgaz Dağları, Kurşunlu civarında Sofra
Sırtları ve Çerkeş yöresinde Doğu ve Çamlıca olmak üzere iki kola
ayrılmaktadır.
Ilgaz Dağları´nın güneyinde ise Çorum ile Kastamonu/Tosya sınırından
başlayarak batıya doğru yönelen Erikli, Sarıkaya, Karakaya, Ilısılık,
Yapraklı, Doğdu, Taşyakası, Batıbeli ve Dumanlı Dağları, yaklaşık 2000 Mt.
yüksekliğe uzanan yeni bir sıra oluşturur.
Bu
sıraların daha güneyinde kalan bölgede de Çerkeş-Gerede ve Kızılcahamam sınırı
boyunca bir diğer dağ sırası uzanır. Bu sırada Çit, Karataş, Işık, Elden,
Aydos, Eldivan ve Bozkır Dağları yer almaktadır. İlin kuzeybatısında ise
Karabük ve Bolu ile doğal sınırı oluşturan Hodalca, Elaman ve Eğriova Dağları
yer almaktadır. Kent merkezi civarında yer alan Hıdırlık Kaşı, Meryemana
Tepesi ile Sarıdağ ise güneybatı düzleminde uzanan diğer büyüklü küçüklü
tepelerle birlikte, ileride Taşyakası, Dumanlı ve Aydos Dağlarını oluşturarak
devam etmektedir.
b)
Ovalar : Çankırı´da Kızılırmak Havzası dışında kayda değer önemli ovalar
yoktur. Ne var ki bu havzanın da sularının tuzlu olması sulanabilen tarım
arazisinin sınırlı olmasına sebep olmaktadır. İldeki ovalar başlıca beş
başlıkta incelenebilir: 1. Kızılırmak Havzası Ovaları : Bölgenin coğrafi
konumuna göre oldukça geniş olan havzanın Çankırı topraklarındakalan bölümü
yaklaşık 30 Km. uzunluğundadır. Havzada batı-doğu doğrultusunda uzanan geniş
ova ile bu ovanın kolları, bölgenin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak´la
birleşen çeşitli çay ve derelerin yatakları boyunca , kuzeye doğru yaklaşık 25
Km. uzanmaktadır. Bu ovalarda her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar
bulunmaktadır.
2.
Devrez Çayı Çevresindeki Ovalar : Söz konusu ovalar Kurşunlu´nun güneyinden
başlayıp Devrez Çayı boyunca uzanarak Ilgaz İlçesi çevresinde genişleyen
ovalardır. Ilgaz´a kadar yaklaşık 2 Km.lik dar bir şerit çizen ovalar, buradan
itibaren genişlemeye başlar. Devrez Çayı´nın suladığı bu ovalarda da her türlü
tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır.
3.
Tatlıçay Çevresindeki Ovalar : Bu bölgedeki ovalar Tatlıçay ve Korgun Çayı´nın
birleşme noktasında olup, söz konusu çay sularının tuzlu olması sebebiyle
tarıma yönelik sulama yapılmamaktadır.
4.
Orta İlçesindeki Ova : İlçe dahilinde bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan
ova 15 Km. uzunluğunda ve yaklaşık 2 Km. genişliğindedir.
5.
Çerkeş Ovası : Oldukça küçük sayılabilecek ova alüvyonlu topraklarla kaplıdır.
c)
Yaylalar : Dağların hakim olduğu İl arazisinde "Yayla" tanımına uygun
arazilerin sayısı pek fazla değildir. Genel arazinin yaklaşık % 2,5-3´ünü
oluşturan bu yaylalar ise Ilgaz Dağları üzerinde bulunan Mülayim ve Karapınar
Yaylaları, Yapraklı Yaylası ile Taşyakası, Aydos ve Dumanlı Dağları üçgeninde
bulunan Sanı Yaylası ile Eldivan, Aydos, Karapazar ve Aliözü Yaylalarıdır.
Yaylaların bitki örtüsü ve ekolojik yapıları, özellikle dağ turizmi ile
tracking sporu için son derece uygundur.
d)
Akarsular: İl sınırları içindeki akarsuların en büyüğü, aynı zamanda ülkemizin
en uzun nehri olan Kızılırmak´tır. Kara ikliminin tüm özelliklerinin görüldüğü
ilde, akarsuların akış miktarlarında meteorolojik değişimlere paralel olarak
düzensizlikler görülmekte, yazları bazı sularda azalma görülürken, irili
ufaklı dere ve çayların tamamen kuruduğu görülmektedir. Bu durumun tersine ilk
ve sonbaharda ise dere ve çaylarda su miktarının artarak normal ortalamaların
üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Eskiden ciddi can ve mal kayıplarına yol
açan taşkınların, son yıllarda alınan önlemler sayesinde tehlike oluşturmadığı
bilinmektedir. Çankırı İli sınırları içerisinde bulunan akarsuların en
önemlisi Kızılırmak´tır. 85.00 m³/sn´lik debisi olan nehrin yaklaşık 30 Km.lik
bölümü Çankırı sınırları içinde kalmakta ve geçtiği bölgedeki tarımsal araziyi
sulamaktadır.
Ankara´nın Kızılcahamam ilçesinden doğarak Orta, Kurşunlu ve Ilgaz´ın
topraklarını sulayan Devrez Çayı ise 211 Km. uzunluğunda ve 8.9 m³/sn.lik
debiye sahiptir. Önemli bir kolu da kent merkezinden geçen Tatlıçay (Acıçayla
birleşerek) 96 Km. uzunluğunda olup sularının tuzlu olmasından dolayı
yararlanılan bir akarsu değildir. Terme Çayı ya da kaynağındaki ismiyle
Şabanözü Çayı, Çankırı-Ankara sınırını çizdikten sonra Acıçay´la birleşir.
Gerek bulunduğu konum, gerekse akışı açısından sulamaya ve tarıma uygun olan
Uluçay, Kurşunlu ve Çerkeş´ten gelen küçük çaylarla beslenmektedir. Oldukça
hızlı akışı olan ve Uluçay´la birleşen Melan (Soğanlı) Çayı ise ilerleyen
kesimlerinde Filyos ırmağına karışmaktadır.
e)
Göller : Çankırı sınırları içinde önemli büyüklükte göl bulunmamaktadır. Küçük
ve orta ölçekli göller ise kışın
su
toplayan, yazın ise kuruyan göllerdir. İl sınırları içerisinde; Kamış,
Hacılar, Uzun, Bozyaka, Yayla, Hasır, Dumanlı, Pazar, Büyük, Dipsiz, Çöp,
Bakkal, Gül, Sülük, Kadıgil isimlerinde göller bulunmaktadır. Çankırı´da tarım
ve hayvancılığa yönelik olarak yapılmış bulunan Eldivan-Seydi, Karadere,
Saray, Şabanözü Göleti, Mart, Karaören, Kurşunlu-Dumalı, Korgun-Maruf,
Yapraklı-Gürgenlik gibi göletler bulunmaktadır Çankırı´da ayrıca 53 milyon m³
hacminde ve net 6.200 Hektar alanı sulayabilen Güldürcek Barajı bulunmaktadır.
İKLİM BİTKİ ÖRTÜSÜ ve YABAN HAYATI
Karadeniz iklim kuşağından İç Anadolu Bölgesine özgü kara iklimine geçiş
kuşağında yer almasına rağmen Çankırı´da genellikle İç Anadolu´ya özgü iklim
hüküm sürmektedir. Merkez, Ilgaz ve Yapraklı İlçelerinde kışlar serin, yazlar
ılık geçmektedir. Çerkeş İlçesinde ise kışlar soğuk, yazlar serin geçer. İlin
en fazla yağış alan ilçesi Yapraklı´dır. Hemen hemen her mevsim yağışın
görüldüğü ilde ortalama yıllık yağış miktarı 392-538 (Kg/m²) arasında
değişmektedir.
Güneye doğru inildikçe bitki örtüsünde değişim ve zayıflama gözlemlenir.
Yapılan son araştırmalarda yaklaşık 2-3 yüzyıl öncesine değin il topraklarının
kimi tuzlu bölgeleri hariç olmak üzere ormanlarla kaplı olduğu belirlenmiştir.
Ne var ki genellikle tarla açmak maksadıyla yapılan bilinçsiz kesimler, hayvan
otlatmada ormanlardan yararlanılmak istenmesi, müdahale imkanı olmayan orman
yangınları ve iklim değişiklikleri yüzünden bu ormanların büyük bir bölümü yok
olmuştur.
İlin bütün bu tahribattan sonra geriye kalan ormanları başta Ilgaz İlçesi
olmak üzere Elaman, Eğirova, Ovacık, Düvenlik, Ilısılık, Yapraklı, Sarıkaya,
Karakaya ve Erikli Dağları ve çevresindedir. İldeki bitki örtüsünün üst
florasını oluşturan iğne yapraklı ağaçlar, özellikle de karaçam, sarıçam,
ardıç, meşe, ladin ve köknar gibi orman ağaçlarıyla ahlat ve kızılcık
ağaçlarıdır. Bitki örtüsünün alt florasında ise hububat, yemlik ve yemeklik
baklagiller ile ayrıkotu, devedikeni ve yumak gibi bitkiler bulunmaktadır.
Ayrıca akarsular boyunca söğüt ve kavak ağaçları ile zengin meyve bahçelerine
de rastlanmaktadır.
ÇANKIRI´DA ORMAN ALANLARI
İşletme Müdürlüğünün adı |
Normal Koru(hektar) |
Bozuk Koru (hektar) |
Bozuk Baltalık (hektar) |
Orman Alanı (hektar) |
Çankırı Orman İşl. Müd. |
31.173
|
31.421
|
-
|
62.594 |
Ilgaz Orman İşl. Müd. |
18.212
|
8.160
|
5.693
|
32.065
|
Çerkeş Orman İşl. Müd. |
31.438
|
35.338
|
-
|
66.776
|
İl Toplamı |
80.823
|
74.919
|
5.693
|
161.435 |
İlde rastlanan başlıca av hayvanları kurt, tilki, tavşan ve sincaptır. Çay ve
derelerle göletlerde sazan, alabalık gibi tatlı su balığı türleri
görülmektedir. Uzun yıllar düzenli olarak mücadele edilemediği için
sayılarında oldukça artış görülen yaban domuzları ile son yıllarda yapılan
etkin mücadeleler sonucu, tarım ürünlerine zarar veren bu hayvan türünde
belirli bir azalma sağlanmıştır.
JEOLOJİK YAPI ve TOPRAKLAR
a)
Jeolojik Yapı : Çankırı İl Merkezinin bulunduğu bölge 3.Jeolojik zamanda
meydana gelmiş Oligoseniosen yaştaki jipsli (alçıtaşı) serilerden oluşmuştur.
Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı İlçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il
sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniş bir alana yayılmıştır.
Değişik taşlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve başkalaşım kayaçları
da görülür. Dumanlıdağ, Kurşunlu, Ilgaz ve Çubuk bölgelerini içine alan
Galatya Masifi, mezozoik yaştadır. Genellikle andezit bileşiminde lav, tüf ve
kongomeralardan oluşur. Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü
de pliyosende oluşmuştur. Galatya Masifi´nin lav ve tüfleri, Ilgaz-Kurşunlu
neojen havzasındaki, miyosen tabakaları arasındaki boşlukları doldurur. Aynı
masif içerisinde bulunan Orta İlçesi toprakları, çakıl, kum ve kil gibi akarsu
tortuları ile örtülmüştür.
Batıda Çerkeş´ten başlayarak Kurşunlu ve Ilgaz´a dek süren alanlarda, alt
tabakaları tüflü ve marnlı neojen serisi vardır. Aynı seri Şabanözü İlçesi´nin
güneyini de kaplar. Bu oluşumun üst kesimleri kumlu ve killidir.
Ilgaz İlçesi´nin kuzeybatısındaki Ödemiş Köyü yöresi ile Yapraklı İlçesi´nden
Ankara il sınırına dek olan alanlarda mezozoik yaştaki seriler uzanır. Bu
oluşumun içerisinde ince taneli kalkerler, denizaltı lavları ve serpantin
kayaçları birleşerek bir "Jeolojik Birim" oluştururlar.
Ilgaz İlçesi´nin kuzeybatısından başlayan üst kretase, yer yer mezozoik
yaştaki oluşumlarla kesildikten sonra yerini Karabük İline bağlı Eskipazar
İlçesi´nin doğusuna dek olan kesimde flişlerine bırakır. Kalın ve sürekli
seriler durumundaki kretase flişleri, kumlu ve killi şistler ve kalkerlerden
oluşmuştur. Ilgaz İlçesi´nin kuzeydoğusu ve doğusu ise, metamorfik kayaçların
yayılım alanlarıdır. Bu kayaçlar genellikle paleozoik, kretase ya da jura
yaşlı oluşumlardır.
b)
Topraklar : Ağırlıklı olarak çıplak dağlar ve platolarla kaplı olan il
toprakları şiddetli erozyon tehdidi altındadır. Bu yüzden tarım yapılamayan
araziler otlak olarak kullanılmaktadır. Engebeli ve eğimli arazilerde ise
sekileme yöntemiyle şeritsel tarım yapılabilmektedir. Çankırı ili sınırları
içerisinde alüvyal, kolüvyal, kestane renkli, kahverengi orman ve kireçsiz
kahverengi orman toprakları olmak üzere toplam altı tür toprak bulunmaktadır.